Η Αμφικτιονία σας εύχεται καλή χρονιά, με το πρωτοχρονιάτικο άρθρο της.
Girolamo Delanges στον χάρτη που σύνταξε μετά από εντολή της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, και για τη νέα απεικόνιση της περιοχής Βόνιτσας-Λευκάδας και Πρέβεζας, μετά τους σεισμούς του 1704[1], 1722-1723 και 1743, με ένταση 6,3 μέχρι 7 (σημερινή κλίμακα μέτρησης), στη σημείωση με αριθμό 35[2], γράφει ότι εντός του κάστρου υπήρχαν δύο εκκλησίες, οι οποίες είχαν μετατραπεί στην χρήση τους.
Η μία (η σημερινή Αγία Σοφία) είχε μετατραπεί σε αποθήκη πυρομαχικών και η δεύτερη (το σημερινό υπόγειο κτίριο στην διαδρομή προς τον κεντρικό προμαχώνα και έναντι του κτιρίου που κατασκευάστηκε από τον Αλή Πασά) σε υπόγεια δεξαμενή νερού.
Κείμενο στο υπόμνημα του χάρτη με αρίθμηση 35:
Οι παρεμβάσεις που έγιναν σ’ αυτά τα δύο κτίρια των παλαιών εκκλησιών, ήταν σημαντικές, σε τέτοιο βαθμό που αλλοίωσαν την αρχική κατασκευή τους.
Για τις δύο ορθόδοξες εκκλησίες του κάστρου, δεν έχουμε πηγή ενημέρωσης για τον Άγιο στον οποίο ήταν αφιερωμένες, αλλά ούτε το έτος της κατασκευής τους[3].
[1] Ο περισσότερο καταστροφικός για την Βόνιτσα, βλέπε μελέτη της Αμφικτιονίας με τίτλο «Βυθισμένη Βόνδιτζα»
[2] Για τις αντιστοιχίες των αριθμήσεων επι του χάρτη, με το υπόμνημα και την μετάφραση αυτών, βλέπε την εργασία του κ.καθηγητή Νικόλα Βερνίκου, στο Academia.edu
[3] Με βάση το δεδομένο της πρώτης ιστορικής αναφοράς του κάστρου της Βόνιτσας, επί εποχής των Δούκα Αγγέλων Κομνηνών, δυνάμεθα να πιθανολογήσουμε την κατασκευή των δύο εκκλησιών επί της δυναστείας τους. Αν δεχθούμε αυτή την υπόθεση, τότε η μία εκκλησία πρέπει να ήταν αφιερωμένη στη Θεοτόκο (Η Αγία Θεοδώρα είχε κατασκευάσει εκκλησία για την Θεοτόκο στην Αρτα. Το ίδιο και ο γιός της ο Νικηφόρος, την Θεοτόκο που σήμερα ονομάζεται «Παρηγορήτισσα»). Η δεύτερη παλιά εκκλησία αφιερωμένη στην «Την του Θεού Σοφία» (συνήθεια των βυζαντινών, και μάλιστα αυτών που ήταν θιασώτες της σέκτας των Γνωστικών, όπως η μεγάλη εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη, η «Του Θεού Σοφία»).
Η εκκλησία, η οποία μετατράπηκε σε υπόγεια δεξαμενή νερού, (από την σημερινή της εικόνα διαπιστώνουμε ότι ήταν πιο μεγαλοπρεπής) δέχθηκε στα πλαϊνά, και πάνω της[1], νέες κατασκευές ή και επιχώσεις. Εντός της εκκλησίας έγιναν οι αναγκαίες εργασίες για την στεγανοποίηση.
Σήμερα, από την μικρή, σε επιφάνεια, είσοδο στην υπόγεια δεξαμενή νερού, διακρίνεται η πέτρινη σκάλα για την κάθοδο, και οι μεγάλες καμάρες στήριξης της οροφής, καθώς και το κονίαμα στεγανοποίησης.
Το 1714 μ.Χ., οι Ενετοί αποχωρούν από το κάστρο, αφού κρίνουν ότι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την επερχόμενη επέλαση μεγάλου οθωμανικού στρατεύματος. Όμως, το 1717 αντεπιτίθενται. Από την περιοχή Καλαμίτσι (Αγιος Μάρκος), το όρος Αχείμαστος και από τα πλοία τους, αρχίζουν πολυήμερο βομβαρδισμό του κάστρου.
Οι αδελφοί Πιζιάνοι, γνώστες των σχεδίων του κάστρου και της χρήσης κάθε κτιρίου, πραγματοποιούν συγκεκριμένες στοχεύσεις, κυρίως από το πύργο του Παπαγιάννη (όρμος Μυρταρίου).
Σημειώνουμε ότι οι Οθωμανοί δεν μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν τον στόλο τους, ο οποίος ήταν ελλιμενισμένος εντός της λιμνοθάλασσας «Λιμένι». Οι Ενετοί είχαν φροντίσει να βυθίσουν ένα δικό τους πλοίο στην είσοδο της λιμνοθάλασσας (θέση γυροβόλια), ώστε να εμποδιστεί η έξοδος των Οθωμανικών πλοίων.
Η πολιορκία, αλλά και η μάχη στη θέση «Μαγούλα-Σπαρτάρια», υποχρέωσαν τους Οθωμανούς στη συμφωνία για την ανεμπόδιστη αποχώρηση από το κάστρο (σιωπηλή αποχώρηση).
Οι Ενετοί βρήκαν τα περισσότερα κτίρια του κάστρου κατεστραμμένα, από τους δικούς τους βομβαρδισμούς. Μεταξύ αυτών και την μπαρουταποθήκη, δηλ. την παλιά εκκλησία.
Για όλες τις καταστροφές (εντός του κάστρου αλλά και πέριξ αυτού, ο στρατηγός Σόλεμπουργκ[2], εξέδωσε διαταγή για έκτακτη φορολογία, προκειμένου να επανακατασκευαστούν τα εν λόγω κτίρια.
Τα ποια κτίρια, και ποια τείχη θα επισκευάζονταν, έχουν καταχωρηθεί σε χάρτη της συλλογής «Παραβία». Πάνω στον χάρτη υπάρχουν αριθμήσεις, οι οποίες αναλύονται στο υπόμνημα του χάρτη).
Η από τους βομβαρδισμούς κατεστραμμένη μπαρουταποθήκη, δέχθηκε στα τοιχώματά της νέα τοιχοδομή, για να εξυπηρετήσει τον σκοπό της πυριτιδαποθήκης, σε τέτοιο πάχος που σήμερα σε ορισμένα σημεία είναι της τάξης 1,5 με 2 μέτρα. Επίσης, όπως σαφώς διακρίνεται, πάνω στην νέα τοιχοδομή, πάτησε νέο , με πέτρα, κτίσιμο της σκεπής.
Στα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης, το κάστρο ήταν η έδρα σημαντικού αριθμού στρατεύματος[3]. Για τις θρησκευτικές ανάγκες του στρατεύματος, η μπαρουταποθήκη καταργήθηκε, και με τις απαραίτητες προσθήκες χρησιμοποιήθηκε για εκκλησία.
Η άλλη εκκλησία, η οποία από παλιά είχε μετατραπεί σε υδατοδεξαμενή (στέρνα), αφέθηκε με αυτή τη χρήση, καθόσον υπήρχαν ανάγκες του ύδρευσης, σε περίπτωση πολιορκίας.
Μετά την αποχώρηση των γερμανών, η γιαγιά μου, η Ευδοκία Ντίνου-Γεννίτσαρη, έβαλε μαστόρους και επισκεύασαν την εκκλησία, για να τιμήσει την «Χάρη της», λόγω της διάσωσης του γιού της, του Ιωάννη. Ο Ιωάννης Ντίνος, ο Πάνος Καλογεροπάνος και ο Λάζαρης[4], είχαν συλληφθεί από τους Γερμανούς, ως ύποπτοι για το σαμποτάζ στα γερμανικά φορτηγά, στο κτήμα της Καϊμάκως[5]. Παρέμειναν κρατούμενοι, για μεγάλο διάστημα, μέσα στο κάστρο. Την ημέρα τους χρησιμοποιούσαν για κάθε αγγαρεία μέσα στο κάστρο και το βράδυ τους έκλειναν στην φυλακή[6].
Ετσι, μετά την αποχώρηση των γερμανών, με έξοδα της γιαγιάς «Αργύραινας», πάνω από τη πέτρινη στέγη τέθηκε νέα κεραμοσκεπή , ενώ εσωτερικά επισκευάστηκαν τα τοιχώματα και η τότε κατεστραμμένη βάση του εσωτερικού τρούλου. Η γιαγιά μου, ως ανάμνηση του γεγονότος, πήγαινε αρτοκλασία στην γιορτή της Αγιά-Σοφιάς, ανάμνηση που συνέχισε και η νύφη της, η Αλκμήνη (η μητέρα μου).
Εντός του κάστρου υπήρχε και καθολική εκκλησία, στο βόρειο-δυτικό μέρος της Καζάρμας. Στα έτη της κατάληψης του κάστρου από τους Οθωμανούς (1714-1717), η Καθολική εκκλησία μετατράπηκε σε Τζαμί, με πανύψηλο μιναρέ, που η μορφή του έχει αποδοθεί σε όλες τις απεικονίσεις της πολιορκίας του 1717.
Πρίν κλείσουμε το άρθρο, θα χρειαστεί να σημειώσουμε, ότι οι Βενετοί περιελάμβαναν στις εκκλησίες του κάστρου και την Καθολική εκκλησία του Borgo Serato, μια περίλαμπρη εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία του Ροζάριο. Από αυτή την κατασκευή, το μόνο τμήμα της, που διέφυγε της λεηλασίας[7], είναι η κόγχη του ιερού, την οποία σήμερα μπορούμε να αντικρύσουμε, στην ανατολική πλευρά της Ορθόδοξης εκκλησίας «Παναγία της Χώρας».
ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
[1] Το πάνω μέρος της παλιάς εκκλησίας, καλύφθηκε από επικλινές δάπεδο, το οποίο συγκέντρωνε το νερό της βροχής και μέσω οπής, διοχετεύονταν στο εσωτερικό της στέρνας. Η οπή αυτή, που υπάρχει και σήμερα, χρειάζεται προσοχή από κάθε επισκέπτη του χώρου.
[2] Ελβετός την καταγωγή και μισθοφόρος στον Βενέτικο στρατό.
[3] Οι καταγραφές του σιτηρέσιου, καθορίζουν το πλήθος των στρατιωτών, περίπου σε χιλίους.
[4] Καταγωγή από Λευκάδα
[5] Θέση Βαμπακιά Βόνιτσας
[6] Η φυλακή ήταν στην θέση Μονόματος.
[7] Για τις ανάγκες κατασκευής των νέων σπιτιών στο Borgo της Βόνιτσας, αφαιρέθηκε σημαντικός όγκος τοιχοδομών, όσο από κτίρια της Χώρας, όσο και από τον μεγάλο βόρειο προμαχώνα.
