Εικόνα, ανώνυμου ζωγράφου, της Ναυμαχίας του Δραγαμέστου, γνωστή και ως Ναυμαχία των Πυρπολικών, η οποία έγινε ανοιχτά του κόλπου του Aστακού στις 21 Νοεμβρίου 1825. Η έξοχη αυτή σύνθεση αποδίδει τη διάσπαση του τουρκικού αποκλεισμού ανοικτά του κόλπου του Δραγαμέστου κοντά στις νησίδες του Πεταλά , από τον ελληνικό στόλο, με τους: Ανδρέα Μιαούλη, Γεώργιο Σαχτούρη, Λάζαρο Πινότση και άλλους πλοιάρχους, κατά τον ανεφοδιασμό του Μεσολογγίου, στη Β΄ πολιορκία του.
Πολλές φορές, οι πράξεις, τα κατορθώματα και οι θυσίες ορισμένων ατόμων βάζουν ανεξίτηλα τη σφραγίδα τους στη ζωή μιας πόλης. Μετά τον θάνατό τους , οι μεταγενέστεροι συντοπίτες τους για να διατηρήσουν αδρή τη μνήμη τους και να διαιωνίσουν τις ξεχωριστές τους πράξεις, αποδίδουν το όνομά τους στους όρους λειτουργίας και συνοχής της πόλης τους (ονοματοδοσίες) ή τους τιμούν κάθε χρόνο με επετειακές εκδηλώσεις μνήμης για τα κατορθώματά τους.
Μία παρόμοια επετειακή εκδήλωση είναι και αυτή που τελευταία, πραγματοποιεί κάθε χρόνο ο Δήμος Ξηρομέρου, σε ανάμνηση της ιστορικής Ναυμαχίας παρά το Δραγαμέστο (Αστακός) ή και των Πυρπολικών, η οποία ως γνωστόν διεξήχθη στις 21 Νοεμβρίου 1825 ανοιχτά του Αστακού και συγκεκριμένα πέριξ των Εχινάδων νήσων (Πεταλάς, Προβάτι, Διώνι κλπ) πλησίον των Ακαρνανικών ακτών.
Ως γνωστόν, τότε , ως οικισμός, η κωμόπολη του Αστακού δεν υπήρξε. Διοικητικά , πολιτικά και οικονομικά στην περιοχή και στην επαρχία της Ακαρνανίας, κυριαρχούσε μόνον το χωριό Δραγαμέστος και ως εκ τούτου έτσι καταγράφηκε η Ναυμαχία και από τους ιστορικούς της εποχής (Τρικούπης , Σπηλιάδης , Μίχος , Κρέμος, Οικονόμου, Ημερολόγιο του Αγώνος), ως Ναυμαχία παρά το Δραγαμέστο.
Ο Αστακός αναπτύχθηκε ραγδαία από το 1832 και μετά και μάλιστα το 1841 γίνεται και πρωτεύουσα του Δήμου Αστακού, που τότε τον δήμο αποτελούσαν τα χωριά Δραγαμέστο, Αστακός, Βασιλόπουλο και Βλυζιανά και του οποίου δήμου, πρωτεύουσα , πριν το 1841, ήταν το «βυζαντινό» χωριό Δραγαμέστος, όπως και έως τότε ήταν πρωτεύουσα και της επαρχίας Ακαρνανίας. (ΦΕΚ.12/1833, 80/1836, 5/1841).
Η Ναυμαχία παρά το Δραγαμέστο διεξήχθη στις 21 Νοεμβρίου 1825, δηλαδή πριν 198 χρόνια από σήμερα, σε μια συγκυρία πολύ δύσκολη για την ελληνική επανάσταση του 1821. Η ενότητα των αγωνιζομένων Ελλήνων δοκιμάστηκε τότε σφοδρότατα μέσα από τους δύο αιματηρούς Εμφυλίους πολέμους (1823-4 &1824-1825), ενώ τον Φεβρουάριο του 1825 φθάνει και αποβιβάζεται στην Μεθώνη -Κορώνη της Μεσσηνίας, ο εξ Αιγύπτου ερχόμενος Ιμπραήμ πασάς. Παντού σε όλη την Ελλάδα επικρατούσε έρεβος και το Μεσολόγγι από τον Απρίλιο του 1825 και εφεξής , τελούσε υπό στενή πολιορκία από τον Κιουταχή και με την εντολή του Σουλτάνου προς τον Κιουταχή « ή το Μεσολόγγι ή το κεφάλι σου ».
Το θέρος του 1825 ο Γεώργιος Καραϊσκάκης με εντολή της Κεντρικής Διοίκησης {ΓΑΚ. Πολέμου. φάκ.76 (133)}, εντέλλεται και ιδρύει στρατόπεδο στο Δραγαμέστο Ξηρομέρου (θέση Προφήτης Ηλίας και στα Μαγαζιά-Κάτω Δραγαμέστος) {Ελληνικά Χρονικά. φ.66/9 Αυγ.1825 / Ενθυμήματα Νικολάου Κασομούλη, τ.Β. σελ.126 / Γιάννη Βλαχογιάννη, Πολ. φάκ.31(36)} με απώτερο σκοπό να δημιουργεί δολιοφθορές με τους συν αυτώ δυτικοελλαδίτες οπλαρχηγούς στην τουρκική γραμμή ανεφοδιασμού του Κιουταχή (Καρβασαράς-Γουριά-Μεσολόγγι), ενώ παράλληλα συνεργαζόταν και με τον ελληνικό στόλο (Μιαούλης) για τον ανεφοδιασμό του Μεσολογγίου. Μάλιστα οι επιθέσεις του Καραϊσκάκη προς τους Τούρκους, με αφετηρία το Δραγαμέστο, επέφεραν σημαντικά καίρια πλήγματα στους εχθρούς. Και οι επιθέσεις του αοίδημου Καραϊσκάκη δεν ήταν και λίγες. Όπως π.χ στον Μαχαλά Ξηρομέρου (28 Αυγ.1825), στη Μάνινα Ξηρομέρου( 6 Σεπτεμβρίου 1825), στη νυχτομαχία του Καρβασαρά (28 Σεπτεμβρίου 1825) στην οποία φονεύθηκαν πάνω από 300 Τούρκοι, στην ενέδρα στο Ρίβιο (1 Νοεμβρίου 1825) με 60 νεκρούς εκ μέρους της τουρκικής εφοδιοπομπής και με λεία, αλλά και αρκετά για τους Έλληνες λάφυρα, στην ενέδρα στο χωριό Ρίγανη Ξηρομέρου (2 Νοεμβρίου 1825), καθώς και στο Λικοδόντι- Βασιλόπουλο (αρχές Δεκέμβριος του 1825).
Η Ναυμαχία παρά το Δραγαμέστο, (έτσι χαρακτηρίζεται και από το Ημερολόγιο του Αγώνος,σελ.255,εκδ.1930/ από τα Ελληνικά Χρονικά φ.95,25 Νοεμβρίου1825,σελ.4 / Φίλος του Νόμου, φ.164, σελ.1 / Σπυρίδων Τρικούπης, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. Γ.σελ.240, εκδ.1862 / Νικόλαος Σπηλιάδης, τ.Β,σελ.433, εκδ. 1851 / Γεώργιος Κρέμος, τ.Α,σελ.24, εκδ. 1890 / Αρτέμιος Μίχος, τ. Α, σελ.36, εκδ.1883 και κυρίως τα Ημερολόγια των Γεωργίου Σαχτούρη (1783-1841) έκδ. 1890 και το Αρχείο του Αναστασίου Τσαμαδού, εκδ.1886), όπως προαναφέραμε , πραγματοποιήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 1825 και διασώθηκαν γιαυτήν επαρκέστατα και πλήρως κατατοπιστικά στοιχεία (ονομασίες πλοίων και πλοιάρχων, αλλά και ναυτικών ορολογιών- ονομασιών εκείνης της εποχής) κυρίως απ΄ το Ημερολόγιο του Γεωργίου Σαχτούρη, ο οποίος μαζί με τον ναύαρχο Ανδρέα Μιαούλη ήταν οι κύριοι συντελεστές αυτής της Ναυμαχίας.
Επίσης κατατοπιστικό για τη Ναυμαχία, είναι και το κείμενο του Τρικούπη, αλλά ολίγον τι «μεροληπτικό» ως προς την παρουσία στα γεγονότα του αδελφού του Κων/νου, για τον οποίον αναφέρει ότι συμμετείχε με πλοιάριον Μοίρας και, ούτε λίγο ούτε πολύ, σχεδόν τον «εξυψώνει», με την παρουσία των : Μιαούλη, Σαχτούρη, Μαρίνη, που έλαβαν μέρος στις θαλασσομαχίες από 14 Νοεμβρίου 1825 ως και τις 21 Νοεμβρίου 1825 ημέρα που διεξήχθη η Ναυμαχία παρά το Δραγαμέστο και στο θαλάσσιο χώρο των Εχινάδων νήσων μπροστά στον κόλπο του Αστακού.
Ίσως, ο Σπυρίδων Τρικούπης, μετά από 37 χρόνια από τη Ναυμαχία του Δραγαμέστου, να έγραψε αυτά, στηριζόμενος στα ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, πολιτικό έντυπο, εκδιδόμενο τότε από τον Ιάκωβο Μάγερ και ενισχυόμενο οικονομικά από τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο με 3.000 γρόσια για κάθε τριμηνιαία έκδοσή του (ΓΑΚ. υπ.Οικονομίας.φάκ.32), ώστε να μπορεί ως ενεργά εμπλεκόμενος Τύπος στα 1824-5 που τον χρησιμοποιούσε η κεντρική εξουσία να ορίζει τις τύχες των όπλων μέσω της Τυπογραφίας. Επίσης να διαμορφώνει και πολιτικό κλίμα για τον Μαυροκορδάτο, που ως γνωστόν ήθελε να ελέγχει τα πάντα, αλλά και παράλληλα να σπιλώνει και προσωπικότητες, όπως π.χ τον Καραϊσκάκη (δίκη στο Αιτωλικό το 1824), τον στρατηγό Γεώργιο Βαρνακιώτη με τη ρετσινιά για τα καπάκια τέλος του 1822, την πλήρη απαξίωση του Μεσολογγίτη στρατηγού Θανάση Ραζηκώτσικα, αλλά και τη δολοφονία του Αιτωλικιώτη οπλαρχηγού –προεστού Κων/νου Γκολφίνου ή Οικονομόπουλου από ανθρώπους του Μαυροκορδάτου.
Είδαμε πριν τις από τα νώτα επιθέσεις του Καραϊσκάκη προς τον Κιουταχή, οι οποίες είχαν σαν αποτέλεσμα να κλονιστεί το ηθικό των τουρκικών στρατευμάτων που πολεμούσαν το Μεσολόγγι. Ας δούμε όμως τώρα και τις θαλασσινές επιχειρήσεις των Ελλήνων ανοιχτά του κόλπου του Δραγαμέστου( Αστακού).
Από τη θάλασσα ο Ναύαρχος Μιαούλης έσπαγε συνεχώς τον κλοιό των τουρκικών πλοίων και μετέφερε εφόδια (τροφές και πυρομαχικά) στο Μεσολόγγι. Όμως από τον Οκτώβριο του 1825 είχαν καταφθάσει και τα πλοία των Αιγυπτίων του Ιμπραήμ και ο κλοιός για τους πολιορκούμενους μέσα στο Μεσολόγγι έσφιγγε κι άλλο. Στις 20 Νοεμβρίου 1825, καταπονημένος από την προσπάθεια , ο στόλος του Μιαούλη ελλιμενίστηκε στον νησάκι Πεταλάς κοντά στο Δραγαμέστο Ξηρομέρου (Αστακός).
Τα δε πλοία του αντιναυάρχου Γεωργίου Σαχτούρη εκτελούσαν περιπολίες ανάμεσα στα νησάκια των Εχινάδων για να κρατούν ανοικτή τη δίοδο προς το Μεσολόγγι.
Τα ξημερώματα της 21ης Νοεμβρίου 1825 έγιναν αντιληπτά τα ελληνικά πλοία από τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο και κινήθηκαν προς τον κόλπο του Αστακού. Οι τουρκοαιγύπτιοι , έχοντας τον άνεμο με το μέρος τους , επιτέθηκαν πρώτοι σε ένα ελληνικό πυρπολικό, αλλά αυτό με έναν επιδέξιο ελιγμό κατάφερε να ξεφύγει. Στη συνέχεια τα ελληνικά πλοία επιτέθηκαν στο μεγαλύτερο πλοίο τους και κατάφεραν να ανάψουν φωτιά στο κατάστρωμα. Οι τουρκοαιγύπτιοι ναύτες έντρομοι το εγκατέλειψαν και τα ελληνικά πλοιάρια το αποτελείωσαν ακυβέρνητο στις ακτές μιας νησίδας (πιθανόν να ήταν ο Ποντικός ή το Προβάτι ως πλησιέστερα με τη νήσο Πεταλάς).Τα υπόλοιπα εχθρικά πλοία εκδιώχθηκαν από τις κανονιές των Ελλήνων.
Η ναυμαχία παρά το Δραγαμέστο, διήρκεσε περίπου τέσσερες ώρες, υπήρξε αμφίρροπος και οι ανταλλαγές πυρών συνεχίστηκαν μέχρι την επόμενη μέρα.
Στη ναυμαχία συμμετείχαν οι Έλληνες ναύαρχοι-πλοίαρχοι: Ανδρέας Μιαούλης, Γεώργιος Σαχτούρης, Λάζαρος Πινότσης , Εμμανουήλ Τομπάζης , Αντώνης Κριεζής, Θοδωρής Γκιώνης, Φρατζέσκος Βούλγαρης, Αντώνης Θεοφάνης , Λάζαρος Λαλεχός , Ιωάννης Ζάκας , Παντελής Δημαράς και σκοτώθηκαν δύο πλοίαρχοι του εχθρού και χάθηκαν αρκετοί ναύτες αυτού , ενώ από τους Έλληνες αφανίστηκαν δύο και πληγώθηκαν επτά, όπως πληγώθηκε και ο πλοίαρχος Λάζαρος Πινότσης (Ημερολόγιο του Αγώνος, σελ. 255, εκδ.1930).
Απ’ την πλευρά των Τούρκων συμμετείχαν οι επιφανείς ναύαρχοι: Τοπάλ πασάς, Μουχαράμπεης και Χαλίμπεης μας αναφέρει το Ημερολόγιο του Αγώνος (σελ. 255, εκδ. 1930). Μετά τη ναυμαχία, φορτώθηκαν εκ νέου από το λιμανάκι του Πεταλά προμήθειες για το Μεσολόγγι.
Η πιο λεπτομερής ιστορική πηγή για τη Ναυμαχία παρά το Δραγαμέστο Ξηρομέρου, αναντίρρητα είναι το Ημερολόγιο του αντιναυάρχου Γεωργίου Σαχτούρη, το οποίο παρουσιάζει αναλυτικά, καθώς και ημερολογιακά όλα τα συμβάντα που διημείφθησαν ανοιχτά του κόλπου του Δραγαμέστου-Αστακού.
Όμως τα γεγονότα, σε κοντινό χρόνο με την ημερομηνία διεξαγωγής των, αρχικά τα πρωτοπαρουσίασαν τα ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ του Ιάκωβου Μάγερ, την Τετάρτη 25 Νοεμβρίου 1825 και στα οποία διαβάζουμε μεταξύ των άλλων και τα παρακάτω .
« …Δι οδού εμμέσου μανθάνομεν , ότι η Ναυμαχία αύτη , μολονότι αι Ελληνικαί δυνάμεις ήσαν ασυγκρίτως υποδεέστεραι από τας εχθρικάς , απέβη υπέρ του ολιγαρίθμου στόλου μας, και ο Παντοκράτωρ του ιερωτάτου αγώνος μας υπερασπιστής ενίσχυσε και πάλιν τον αθάνατον Μιαούλην μας και τους λοιπούς γενναιόψυχους Καπιτάνους μετά των ατρομήτων ναυτών των, ώστε δια της γενναιοκαρδίας , ενθουσιασμού και ζήλου, τον οποίον απ΄ αρχής έδειξαν, και ο οποίος θέλει λάμπει , εν όσω η Παγκόσμιος Ιστορία υπάρχει , να απολαύσωσι και νυν τα νικητήρια…..
Ο αθάνατος Ναύαρχος Μιαούλης παρέπλεε μετά της Μοίρας του εις το πορθμίδιον του Διώνη , όταν ο εχθρικός στόλος μόλις τον είδε , και αμέσως διευθύνθη εναντίον του……
Τότε ο άξιος εφάμιλλος του Μιαούλη , Αντιναύαρχος Σαχτούρης , συμπαραλαβών η από το άλλο στόμιον , και ούτω να βάλουν τον εχθρόν εις την μέσην….την Μοίραν του, εξήλθεν από τον θαλάσσιον τούτον λαιμόν επί σκοπώ του να στρέψη από το άλλο στόμιον και ούτω να βάλουν τον εχθρόν εις την μέσην….
Η μάχη επικράτησε με τοιούτον πεισματικόν τρόπον υπέρ τας τέσσαρας ώρας …..
Για τη Ναυμαχία παρά το Δραγαμέστο, έγραψε όπως προαναφέραμε και ο Σπυρίδων Τρικούπης, { Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. Γ, σελ. 240, εκδ. 1862 }, ο οποίος παρουσιάζει χρήσιμα ιστορικά στοιχεία για τη Ναυμαχία αυτή, για τους πλοιάρχους που ενεπλάκησαν, αλλά και αναφορά σε ονόματα πλοίων. Ιδού μερικές από τις αναφορές του που σταχυολογήσαμε και οι οποίες αναφέρουν τα εξής :
«… Την δε 15 (Νοεμβρίου) μαθών ο Μιαούλης ότι οι καταφυγόντες εις Χλεμούτσι (Κυλλήνη Ηλείας) επί της διαβάσεως του Ιμβραήμ κατεστονοχωρούντο , έστειλε πλοίον προς μετακόμισιν αυτών εις Κάλαμον ( απέναντι των Ακαρνανικών ακτών). Έμαθε δε την αυτήν ημέραν ότι η φρουρά του Μεσολογγίου εστερείτο τροφών και αγοράσας δια συνεισφοράς ιδίας και των πλοιάρχων ηγωνίζετο να τας αποστείλη εις την πόλιν…
Ώρμησαν δε την 17 ( Νοεμβρίου) επί τους Έλληνας πλέοντας υπό τας Σκρόφας , εναυμάχησαν υπό καλόν άνεμον , αλλ΄ απεμακρύνθησαν άπρακτοι. Εναυμάχησαν και την επιούσαν προς το αυτό μέρος , και μετά την δύσιν του ηλίου απεμακρύνθησαν άπρακτοι. Εκάη δε κατά λάθος ανωφελώς την αυτήν νύκτα το πυρπολικόν του Παντελή Δημαρά. Την δε 20 εισεβιβάσθησαν αι αγορασθείσαι τροφαί εις Μεσολόγγιον επί των λέμβων των διαφόρων πλοίων δια του Πεταλά (νησί Εχινάδων απέναντι των Ακαρνανικών ακτών). Το πρωί της 21 (Νοεμβρίου) έπλεαν τα ελληνικά πλοία παρά τα νησίδια του Δραγαμέστου ( Πεταλάς, Ποντικός, Προβάτι, Κορλονήσι, Καλόγηρος, Δρακονέρα). Ευρών ο εχθρικός στόλος καλόν άνεμον επέπλευσε μετά μεσημβρίαν, προπορευομένων των πυρπολικών του. Ήρχισεν η ναυμαχία. Η θέσις ήτο στενή και διάφορα πλοία ελληνικά ηναγκάσθησαν να διαπλεύσωσι τα νησίδια (Πεταλάς, Μόδι, Ποντικός, Προβάτι, Κορλονήσι, Καλόγηρος, Δρακονέρα) εις αντιπαράταξιν. Εν δε των εχθρικών πυρπολικών έπλεεν επί το πλοίον του Λάζαρου Λαλεχού. Έτρεξαν αι λέμβοι των ελληνικών πλοίων εις άλωσιν , η φθοράν του πυρπολικού , οι δε δειλοί και ανεπιτήδειοι ναύται του ιδόντες τον κίνδυνον , το εγκατέλειψαν άκαυστον και έφυγαν εμβάντες εις την λέμβον, αυτό δε έπεσεν εις τι νησίδιον, όπου οι Έλληνες το έκαυσαν. Ο δε εχθρός μετά την αποτυχίαν του πυρπολικού του απεμακρύνθη. Εν τη ναυμαχία ταύτη εσκοτώθηκαν δύο πλοίαρχοι του εχθρικού στόλου, επληγώθηκαν και διάφοροι Έλληνες ναύται και ο πλοίαρχος Λάζαρος Πινότσης.
Την 23 (Νοεμβρίου) εισεβιβάσθησαν πάλιν ολίγαι τροφαί εις Μεσολόγγιον δια μέσω του Πεταλά , μας αναφέρει ο Σπυρίδων Τρικούπης.
Σπυρίδων Τρικούπης : Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως , τ. Γ, σελ. 240, εκδ. 1862 Αναλυτική όμως παρουσίαση των γεγονότων για τη «ναυμαχία των πυρπολικών» παρά το Δραγαμέστο, όπως προείπαμε , κάνει ο αντιναύαρχος Γεώργιος Σαχτούρης στο προσωπικό του ημερολόγιο, απ’ όπου ενδεικτικά αποσπάσαμε κάποια στιγμιότυπα και σας τα εκθέτουμε ως ακολούθως.
Το Σάββατο στις 14 Νοεμβρίου 1825 , αναφέρει ο Σαχτούρης :
……εξημερώθημεν πολλά πλησίον των νησιών Σκρόφες. Και προς τις 2 το μεσημέρι φάνηκε η Τούρκικη αρμάδα και αβαστούσε ρότα κατά πάνω μας .Ο Ναύαρχός μας έκαμεν ευθύς σενιάλον να πάνε τα διορισμένα πλοία προς φύλαξιν των μπουρλότων , ομοίως και τα μπουρλότα να ετοιμασθούν….
Και ενώ μαίνονταν ο πόλεμος, εφάνη από τον κόλπον των Πατρών, αναφέρει ο Σαχτούρης και άλλη τουρκική αρμάδα.
….Και προς τις 6 ώρα , μέσον Τούρκων ένα από τα μπουρλότα μας , του Καπετάν Αντώνη Θεοφάνη , του έπεσεν μια μπάλα εχθρική εις τας μηχανικάς τέχνας του πλοίου του , και άρπαξεν φωτιά, το οποίον εκάηκεν αδίκως. Ημείς ετρέξαμεν δια τους ανθρώπους οι οποίοι εγλύτωσαν όλοι, ένας μόνον ολίγον επληγώθη.
Μετά μιάμιση ώρα που εβάσταξεν ο πόλεμος , ημείς λοιπόν ετραβούσαμεν κατά το Δραγαμέστο και εμβήκαμεν από μέσα από τα νησόπουλα Σκρόφες και Πεταλάς , τα δε τουρκικά εξ οπίσω μας επέρασαν απέξω. …ελαβώθη ένας ονόματι Θοδωρής του Λινάρδου, και τον έφεραν εις το καράβι μας (Αθηνά) και γιατρεύεται.
Την Κυριακή 15 Νοεμβρίου 1825 , ο Σαχτούρης αναφέρει στο ημερολόγιό του :
….Εις τας ώρας 5 αναχώρησε ένα από τα πλοία μας δια Ύδρα, ο Καπετάν Θοδωρής Γκιώνης , επειδή και ησθένησε ο καπετάνιος, με αυτό εστάλησαν και όλοι οι πληγωμένοι………..
Εγύρισε και η γολέτα του Τομπάζη από τη Ζάκυνθο όπου ήτον σταλμένη εξεπίτηδες , εις το να στείλουν να γλυτώσουν ταις πολιορκημέναις πτωχές φαμιλιές , οι οποίοι έστειλαν και μερικά καΐκια να τας σηκώσουν…..
Τα απ΄ τη Ζάκυνθο καΐκια επέρναν από αυτάς και απερνούσαν εις Κάλαμον, μάλιστα και ο ναύαρχος Μιαούλης έκαμε μερικών σενιάλον ότι ένα από τα πλοία μας να εμπαρκάρη από αυτούς όσους δυνηθή και να τους εβγάλη εις Κάλαμον, και ούτω τον ηκολούθησεν. Ο Καπετάν Ιωάννης Βούλγαρης , εβγήκεν με την φελούκαν του και ο Αντιναύαρχός μας, Καπετάν Γεώργιος Σαχτούρης έξω και εδιόρισεν και ομίλησεν όσα η χρεία εκαλούσεν….
Όλην την νύχτα σχεδόν βροχάδες , και με αέρα λεπτόν εκάμαμεν βόλτες έως εις τας νήσους Σκρόφες , και πάλιν οπίσω έως το πρωί.
Τη Δευτέρα 16 Νοεμβρίου 1825, συνεχίζει ο Σαχτούρης να περιγράφει στο ημερολόγιό του.
Εξημερώθυμεν με λεπτόν αέρα ανά μέσον Κεφαλληνίας και Σκρόφες. Η Τουρκική αρμάδα φαίνεται κατά τον εχθεσινόν κόρσον ( δρόμον ) της και εγύριζεν ως και ημείς , μάλιστα εις το χάραγμα της ημέρας έκαμαν κάποιον σενιάλον τους με μίαν, δυω κανονιές.
Ο δε Ναύαρχος (Μιαούλης) έκαμεν σενιάλον ότι όλος μας ο στόλος να ενωθή. Όντας γαλήνη , ευρισκόμεθα ανά μέσον Σκρόφες, Πεταλά και άλλα εκεί νησόπουλα (Διώνι, Οξειά , Μάκρη, Βρόμωνας, Ποντικός, Μόδι , Προβάτι, Κορλονήσι, Δρακονέρα, Καλόγηρος ).
Ο Αντιναύαρχός μας Καπετάν Σαχτούρης με την φελούκαν του επήγεν εις του Ναυάρχου, εκεί επήγαν και άλλοι από τους Καπεταναίους των πλοίων μας , και εστάθησαν ομιλώντας σχεδόν 5 ώρας……….
Οι Τούρκοι κατά το μέρος της Γλαρέντζας εφαίνετο να εκυνηγούσαν εν των μπουρλότων μας, οπού είχεν την βόλταν του εκείθεν, ο δε Καπετάν Ιωάννης Ζάκας του έριξε μιαν κανονιά σημείον να μην φοβηθή, και αμέσως όλοι μας με βίαν εμουράραμεν (εκάμαμεν) όλα τα πανιά μας, πλην το αεράκι ολίγον και ετράβηξεν κατ΄ επάνω τους…
Νοεμβρίου 17 Τρίτη. Ο Σαχτούρης συνεχίζει ν΄αναφέρει στο ημερολόγιό του, ότι ο τουρκικός στόλος αποτελούνταν από 63 φρεγάτες και μπρίκια ( ιστιοφόρα δικάταρτα) και 2 γολέτες και οι Έλληνες με τον Αντιναύαρχο Σαχτούρη είχαν συνολικά 16 πλοία και ενεπλάκησαν εις τάξιν πολέμου. Ο Καπετάν Ιωάννης Ζάκας διακρίθηκε δεόντως σκοτώνοντας πολλούς Τούρκους. Ο πόλεμος εστάθη πάνω από 2 ώρες και διεξήχθη κοντά στις νησίδες του Πεταλά ανοιχτά του Δραγαμέστου Ξηρομέρου. Την ημερομηνία αυτή, ο Σαχτούρης αναφέρει ότι ένα Μεσολογγίτικο καΐκι, με καπετάνιο τον Γεώργιο Παλούκη (τα Ελληνικά Χρονικά και ο Σπυρίδων Τρικούπης, αναφέρουν όχι τον Καπετάν Γεώργιο Παλούκη που ονοματίζει ο πρωταγωνιστής της Ναυμαχίας, Γεώργιος Σαχτούρης, αλλά τον Κων/νο Τρικούπη αδελφό του Σπυρίδωνος) , ήλθε κοντά τους , ο οποίος ανέβηκε στο πλοίο που ήταν ο Σαχτούρης και ο Κριεζής, με σκοπό να ενημερώσει τους Καπεταναίους (Σαχτούρη και Κριεζή) για τα νερά που γνώριζε γύρω από τον Πεταλά, αν και που είναι αβαθή , σε όλα τα στενά που μπορούσαν να διέλθουν χωρίς καμία βλάβη τα πλοία που θα διέρχονταν μεταξύ των Ακαρνανικών ακτών και των προαναφερθέντων Εχινάδων νήσων.
Ο εχθρικός στόλος, συνεχίζει να αναφέρει ο αντιναύαρχος Γεώργιος Σαχτούρης, τράβηξε ανοιχτά και ημείς πάντα με βόλτες (λοξοδρομίας) όλη την νύχτα κινούμασταν μέσον των νήσων Πεταλίδων (Πεταλά).
Νοεμβρίου 18 Τετάρτη. Αυτή την ημέρα αναφέρεται απ΄ το Σαχτούρη ότι, ενώ βρίσκονταν ανάμεσα των νησίδων του Πεταλά , την αυγή εμφανίστηκε ένα μπρίκι Αγγλικό με Ρότα προς Κεφαλλονιά και ο Αντιναύαρχος Σαχτούρης πήγε στην πάσαρά του επάνω, να μάθει καμία είδηση. Ακολούθως ο Σαχτούρης πήγε επάνω στου Μιαούλη και μίλησε τα όσα έμαθε από τον Καπετάνιο του Αγγλικού βρικίου.
Στις 6 ώρα το Μεσολογγίτικο καΐκι του Καπετάν Γιώργου Παλούκη αναχώρησε για το Δραγαμέστο, με τον οποίον έστειλε γράμμα του ο Αντιναύαρχος Σαχτούρης στον στρατηγό Γεώργιο Καραϊσκάκη , ενημερώνοντάς τον για τα τεκταινόμενα , στέλνοντάς του παράλληλα και μια ζεμπίλα (μεγάλο σακί) παξιμάδι.
Την ίδια μέρα ο ελληνικός στόλος με προεξάρχοντα τον Καπετάν Δημαρά, πυρπολεί τα ευρισκόμενα στα νερά τους, τουρκικά πλοία, προξενώντας τους μάλιστα μεγάλη ζημία. Από τους Έλληνες σκοτώθηκε ένας, ονόματι Παναγιώτης Καρλέτος , μας αναφέρει στο Ημερολόγιό του ο Γεώργιος Σαχτούρης.
Πέμπτη 19 Νοεμβρίου, και προς τας 3 η ώρα, ο ελληνικός στόλος βρίσκονταν κοντά στην Ιθάκη με Ρότα προς Κεφαλλονιά. Τότε φάνηκε μια Αγγλική Κορβέτα (περίπου 35 μέτρα, ευέλικτο, με 24-34 ελαφρά πυροβόλα και πλήρωμα 150-200 άνδρες) στην οποία επέβαινε ο πρέσβης της Αγγλίας και πήγαινε στην Κωνσταντινούπολη. Όλη τη νύχτα την περάσαμε με γαλήνη αναφέρει ο θαλασσόλυκος Γεώργιος Σαχτούρης.
Και την Παρασκευή 20 Νοεμβρίου 1825, ο στόλος ξημερώθηκε, υποκάτω της Ιθάκης με Ρότα κατά τις Σκρόφες, τα δε τουρκικά πλοία φάνηκαν ανοικτά του Κάβου Πάπα. Την ίδια μέρα φόρτωσαν αλεύρια που είχαν αγοράσει και να τα πάνε στο Μεσολόγγι να τα παραδώσουν. Μας έφεραν δε και δεσκερέ (απόδειξη) παράδοσης των αλευριών που πήγαν στο Μεσολόγγι. Όλη τη νύχτα επιφερόμεθα με γαλήνη απ΄ έξω από τις Σκρόφες, συνεχίζει ν΄αναφέρει ο Σαχτούρης.
Το Σάββατο 21 Νοεμβρίου 1825, ο Σαχτούρης αναφέρει , ότι ο ελληνικός στόλος ξημερώθηκε με γαλήνη μέσον των νησιών του Πεταλά (Διώνι, Ποντικός, Γκράβαρης, Άπασα, Μόδι) και εβολτάριζαν γύρω απ΄ αυτά τα νησάκια. Ενώ η τούρκικη αρμάδα ερχόταν από τις Σκρόφες κατ΄ απάνω τους.
Γύρω στις 4 ώρα με σινιάλο του Μιαούλη τράβηξαν προς τον λιμένα του Δραγαμέστου (Αστακός) και στις 5,5 ώρα πλησιάσαμε το λιμένα του Δραγαμέστου περιφερόμενοι στο αντίκρυ του λιμένος και των πολλών νησόπουλων (Καλόγηρος, Καρλονήσι, Προβάτι) όπου βρίσκονται στη μπούκα του κόλπου του Δραγαμέστου.
Κατ΄ επάνω μας ήρθε και ο τουρκικός στόλος και με αεράκι προχώρησαν και αυτοί μέσον των νησιών του Πεταλά και τραβούσαν πάντα κατ΄ επάνω μας. Κατά τις 7,5 ώρα τα τουρκικά μας επλάκωσαν , αναφέρει στο ημερολόγιο του ο Σαχτούρης και άρχισαν τις κανονιές και μείς αμέσως εβαλθήκαμεν εις τάξιν πολέμου.
Ο πόλεμος έδειξε πολλά πεισματώδης, με το να μας έζωσαν όλα τα τούρκικα μέσον των νησιών Δραγαμέστου. Οι δε Τούρκοι απόλυσαν ένα των μπουρλότων τους, το μεγαλύτερον και ο αρχηγός των μπουρλότων τους , που στρέφονταν κατά του Καπετάν Λάζαρου Λαλεχού. Ο Αντιναύαρχος Σαχτούρης γύρισε κατά τα τουρκικά πλοία, όπως το ίδιο έπραξαν και όσα ήταν κοντά. Ο Σαχτούρης με γενναιότητα, ανδρεία και γρηγοράδα στο ρίξιμο των κανονιών των παλικαριών του, έδειξε απαραδειγμάτιστον ανδρεία. Τα δε κανόνια του με τις μπάλες και τα μισδράλια (σφαιρίδια) κτυπούσαν ακατάπαυστα όχι μόνον το εχθρικό μπουρλότο, αλλά και των αρμαμέντων τους, οπού τους είχαν τριγυρισμένους.
Τέλος ένα των μπουρλότων του Καπετάν Σπαχή Μαρίνη (συμμετείχε στον αποκλεισμό του Αμβρακικού μαζί με τον ναύαρχο Αντώνη Κριεζή στην απελευθέρωση της Βόνιτσας στις 15 Δεκ.1828), ζύγωσε το τουρκικό μπουρλότο και άναψε φωτιά στη πρύμη του, και το τουρκικό πήρε φωτιά και κάηκε. Έτρεξαν αμέσως οι τουρκικές φελούκες για να γλυτώσουν τους ανθρώπους τους και μεις με τα μισδράλιά μας αφανίσαμε εις θάνατον πολλούς, συνεχίζει να μας πληροφορεί ο Σαχτούρης. Κι έτσι από το μπουρλότο χάθηκαν πολλοί Τούρκοι από τα ελληνικά πυρά, που τελικά προξένησαν ανεπανόρθωτη ζημιά στο μεγαλύτερο πλοίο του εχθρού.
Οι τουρκοαιγύπτιοι ναύτες βλέποντας τον κίνδυνο, εγκατέλειψαν το πλοίο τους το οποίο προσάραξε σε ένα ακρωτήριο κάποιου πλησιέστερου με τον Πεταλά νησιού και προσπάθησαν να σωθούν πηδώντας έξω από αυτό. « …ιδόντες τον κίνδυνον, το έρριψαν εις ξηράν, και αποβάντες, το έκαυσαν…αναφέρουν τα Ελληνικά Χρονικά , φ.95ο / Τετάρτη 25 Νοεμβρίου 1825)».
Οι Έλληνες συνέχισαν να το πυρπολούν μέχρι που το έκαψαν εντελώς, μας αναφέρει εκτός των Ελληνικών Χρονικών και ο Αναστάσιος Ορλάνδος (Ναυτικά, ήτοι Ιστορία των κατά τον υπέρ Ανεξαρτησίας της Ελλάδος Αγώνα πεπραγμένων, ιδίως των Σπετσών, τ. Β. σελ.279, εκδ.1869).
Ενώ , ο Αναστάσιος Τσαμαδός για το ίδιο συμβάν του πυρπολισμού στα νερά του κόλπου του Δραγαμέστου, αναφέρει: «..τους εκάμαμεν μεγάλην φθοράν έως ότου του έδωσε φωτιά και το έκαυσε και επήγε και ανακάθησε επάνω εις το νησί» {Αναστάσιος Τσαμαδός. Ιστορικά Ημερολόγια Ελληνικών Ναυμαχιών του 1821,σελ.181,έκδ.1866}.
Συνέχισαν να το πυρπολούν το εχθρικό πλοίο που προσάραξε στο νησί (πιθανόν να ήταν ο Ποντικός ή το Προβάτι, ως πλησιέστερα με τον Πεταλά), μέχρι που το έκαψαν εντελώς, ενώ αφάνισαν και πλήθος ναυτών, όχι μόνο από το ίδιο πλοίο, αλλά και από τα γειτονικά που επιχείρησαν με βάρκες να διασώσουν το υπό κίνδυνο πλήρωμα.
Το επεισόδιο αυτό κράτησε περίπου δύο ώρες, ενώ τα τουρκοαιγυπτιακά πλοία άρχισαν να απομακρύνονται και να αλλάζουν Ρότα με κατεύθυνση προς ανοιχτά, συνεχίζει να μας αναφέρει στο Ημερολόγιό του ο Σαχτούρης.
Ένα άλλο συμβάν της Ναυμαχίας παρά το Δραγαμέστο ή των πυρπολικών, είναι και το κυνήγι της τουρκοαιγυπτιακής φρεγάτας, που είχε ξεμείνει πίσω και προσπαθούσε να αναπτύξει ταχύτητα, εμποδιζόμενη από επτά φελούκες (τύπος μικρού ξύλινου πλοιαρίου) που έπλεαν μπροστά της. Οι Έλληνες με τρία πυρπολικά στράφηκαν κατ΄ αυτής της φρεγάτας και την κυνήγησαν, αλλά εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή δεν έπνεε άνεμος και ήταν δύσκολη ως ακατόρθωτη η καταδίωξή της. Ο Σαχτούρης την καταδίωξε και κανονιοβολούσαν τους αντιπάλους , αλλά η φρεγάτα κατάφερε , ρυμουλκούμενη με εννέα λέμβους να ξεφύγει.
Οι κανονιοβολισμοί συνεχίσθηκαν, πιο αραιοί πλέον και τα τουρκοαιγυπτιακά πλοία άλλαξαν πορεία και απομακρύνθηκαν από την περιοχή των Εχινάδων έμπροσθεν του κόλπου του Δραγαμέστου. Τα ελληνικά πλοία τους κυνήγησαν έως τις Σκρόφες.
Με το σκοτάδι να πέφτει πλέον, ο Σαχτούρης διέταξε να τοποθετηθούν φανάρια στα ελληνικά πλοία για να μπορούν να πλέουν ξεχωρίζοντας το ένα το άλλο και χωρίς να κινδυνεύουν να συγκρουστούν μεταξύ τους.
Τότε τα υπό τον Σαχτούρη πλοία αποφάσισαν να στρέψουν πορεία προς το λιμάνι του Δραγαμέστου, για να ενωθούν με τα πλοία του ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη και των άλλων Υδροσπετσαίων πλοιάρχων, τονίζει ο Σαχτούρης.
Αναλυτική παρουσίαση της Ναυμαχίας παρά το Δραγαμέστο , από το Ημερολόγιο του Αντιναύαρχου Γεωργίου Σαχτούρη , σελ.137-148, έκδοση. ΣΠ. ΚΟΥΣΟΛΙΝΟΣ, το έτος 1890
Την άλλη μέρα οι τουρκοαιγύπτιοι μετρούσαν απώλειες δυο επιφανών πλοιάρχων, αρκετές απώλειες ναυτών, ένα κατεστραμμένο πυρπολικό και μια φρεγάτα με σημαντικές – προς επισκευή- ζημιές. Οι Έλληνες είχαν δύο νεκρούς από προγενέστερες συρράξεις (Θοδωρής Λινάρδος & Παναγιώτης Καρλέτος) και μόνον εφτά τραυματίες. Ένας εξ αυτών των τραυματιών ήταν και ο αντιναύαρχος Λάζαρος Πινότσης , ο οποίος και είχε πληγωθεί στο μηρό από εχθρικό βόλι.
Και την επομένη ημέρα, ο ελληνικός στόλος κινήθηκε προς τις Σκρόφες , παρακολουθώντας από μακριά την τουρκοαιγυπτιακή αρμάδα. Ο δε πλοίαρχος Λάζαρος Πινότσης αναχώρησε για την Ύδρα μεταφέροντας τους τραυματίες.
Τέλος τα ελληνικά πλοία πέρασαν και πάλι από το λιμάνι του Δραγαμέστου, έλεγξαν και συμπλήρωσαν όπου χρειάζονταν τον εξοπλισμό τους και κινήθηκαν προς το νησί Πεταλάς, στο οποίο είχαν καταφθάσει τέσσερα Ζακυνθινά πλοία με παξιμάδι, σιτάρι και αραβόσιτο – προοριζόμενα για το Μεσολόγγι- τα οποία και τα ξεφόρτωσαν.
Η νίκη του ελληνικού στόλου σ΄αυτή τη Ναυμαχία παρά το Δραγαμέστο στις 21 Νοεμβρίου 1825 ήταν σημαντική, καθότι επετεύχθη ο ανεφοδιασμός του Μεσολογγίου με τα απαραίτητα προς σίτιση και, οι πολιορκούμενοι εντός του καθημαγμένου Μεσολογγίου, έλαβαν θάρρος να συνεχίσουν τον αγώνα.
21 Νοεμβρίου 2023 Νίκος Θεοδ. Μήτσης
Αρχοντοχώρι (Ζάβιτσα) Ξηρομέρου
