Μέγας Κωνσταντίνος (272-337 μ.Χ.) :
Ρωμαίος αυτοκράτορας, ο πρώτος που υποστήριξε ανοιχτά τον Χριστιανισμό αλλάζοντας την πορεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της παγκόσμιας ιστορίας.
Το 313 μ.Χ. εξέδωσε το Διάταγμα των Μεδιολάνων μαζί με τον Λικίνιο, νομιμοποιώντας τη χριστιανική πίστη στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επιτρέποντας στους Χριστιανούς να λατρεύουν ελεύθερα και να τερματίζουν τους διωγμούς.
Συγκάλεσε την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια (325 μ.Χ.), που διαμόρφωσε το Σύμβολο της Πίστεως.
Ίδρυσε την Κωνσταντινούπολη το 330 μ.Χ (σημερινή Ιστανμπούλ) στη θέση του αρχαίου Βυζαντίου, ως νέα πρωτεύουσα, που έγινε κέντρο του Χριστιανισμού
Βαπτίστηκε Χριστιανός λίγο πριν τον θάνατό του, από τον Ευσέβιο Νικομηδείας και θεωρείται ο θεμελιωτής της χριστιανικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Παρά τις αμφιλεγόμενες πτυχές της βασιλείας του (π.χ., εκτέλεση του γιου του Κρίσπου και της συζύγου του Φαύστας), η Εκκλησία του τιμά για το έργο του.
Αγία Ελένη (περ. 248-329 μ.Χ.) :
Μητέρα του Κωνσταντίνου, γνωστή για την ευσέβεια της και τις φιλανθρωπίες της.
Ταξίδεψε στους Αγίους Τόπους γύρω στο 326-328 μ.Χ. και, σύμφωνα με την παράδοση, βρήκε τον Τίμιο Σταυρό και άλλα ιερά κειμήλια στην Ιερουσαλήμ.
Χρηματοδότησε την ανέγερση σημαντικών ναών, όπως η Βασιλική της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ και η Βασιλική του Παναγίου Τάφου και ο Ναός του Όρους των Ελαίων και θεωρείται πρότυπο χριστιανικής αφοσίωσης και μητρικής επιρροής. Ο ρόλος της στην εύρεση του Τιμίου Σταυρού την καθιερωμένη κεντρική φιγούρα στη χριστιανική παράδοση.
-Η 21η Μαΐου είναι μια από τις πιο γνωστές ονομαστικές εορτές στην Ελλάδα, με χιλιάδες να φέρουν τα ονόματα Κωνσταντίνος , Κωνσταντίνα , Ελένη , Έλενος και παραλλαγές τους (π.χ., Ντίνος, Λένα).
– Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, όπως στην Κρήτη, την Ήπειρο ή τη Μακεδονία, διοργανώνονται πανηγύρια με λειτουργίες, χορούς και τοπικές παραδόσεις.
Οι πιστοί προσφέρουν άρτους και παρακολουθούν τη Θεία Λειτουργία.
Σε ορισμένες περιοχές, όπως στην Καππαδοκία παλαιότερα, οι Έλληνες διατηρούσαν έθιμα όπως το μοίρασμα φαγητών ή επισκέψεις σε ιερά προσκυνήματα.
Σήμερα, η γιορτή συνδυάζεται συχνά με οικογενειακές συγκεντρώσεις και ευχές για τα ονομαστήρια.
Επίσης Ένα από τα πιο εντυπωσιακά και ιδιαίτερα έθιμα που σχετίζονται με τους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη είναι το έθιμο με τα Αναστενάρια , που τελείται σε συγκεκριμένα χωριά της Βόρειας Ελλάδας — κυρίως σε Μακεδονία και Θράκη . Τα Αναστενάρια είναι ένα αρχέγονο τελετουργικό πυροβασίας (περπάτημα πάνω σε αναμμένα κάρβουνα), που γίνεται στις 21 Μαΐου , ανήμερα της γιορτής των Αγίων.
Οι Αναστενάρηδες (οι συμμετέχοντες) κρατούν εικόνες των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης , φορούν κόκκινα μαντίλια και παίζουν παραδοσιακά μουσικά όργανα, όπως λύρα και νταούλι. Εν μέσω θρησκευτικής έκστασης και ύμνων, περπατούν ξυπόλητοι πάνω στα κάρβουνα , χωρίς να καίγονται. Οι ρίζες του εθίμου φαίνεται να είναι μεικτές : έχει χριστιανικό χαρακτήρα , αλλά πιθανώς και προχριστιανικά ή διονυσιακά στοιχεία. Για τη δομή της ενέργειας γίνεται αγρυπνία ή τελετουργικός χορός γύρω από τα εικονίσματα, την ημέρα της γιορτής τελείται λειτουργία στον ναό των Αγίων, και το βράδυ, ανάβονται τα κάρβουνα και ξεκινά ο τελετουργικός χορός και το πέρασμα πάνω από τη φωτιά. Προσωπικά έχω βρεθεί σε τελετές πυροβασίας αρκετές φορές στο παρελθόν ,αλλά ποτέ δε βρήκα το σθένος να πατήσω πάνω στα αναμμένα κάρβουνα. Οι Αναστενάρηδες το θεωρούν τάμα και πράξη πίστης προς τους Αγίους, πιστεύοντας ότι εκείνοι τους προστατεύουν και τους καθοδηγούν μέσα από το «θαύμα» της πυροβασίας.
